SOMA MADEN CİNAYETİNDE, DÖRT GÜNDÜR
İÇİNDE YAŞADIĞIM SÜRECİN ÖZET RAPORUDUR:
Yıllarca kamu eliyle üretimin yapıldığı, Soma-Eynez kömür madeninin 2009 yılında çalıştırma hakkının ve serbestliğinin özel sektöre devredilmesi, bir bakıma sonun başlangıcı olmuştur. Ocağın girişini karşınıza aldığınıza aldığınızda, solunuzda kalan iki katlı binanın üst katındaki, sendika eğitim uzmanlarınca uzun yıllar madenciye bilinç götürmenin alanı olarak değerlendirilen “Eğitim Salonu” giderek çene çalınan sıradan bir lokale dönüştürülür.
Yıllarca kamu eliyle üretimin yapıldığı, Soma-Eynez kömür madeninin 2009 yılında çalıştırma hakkının ve serbestliğinin özel sektöre devredilmesi, bir bakıma sonun başlangıcı olmuştur. Ocağın girişini karşınıza aldığınıza aldığınızda, solunuzda kalan iki katlı binanın üst katındaki, sendika eğitim uzmanlarınca uzun yıllar madenciye bilinç götürmenin alanı olarak değerlendirilen “Eğitim Salonu” giderek çene çalınan sıradan bir lokale dönüştürülür.
Aynı binanın hemen giriş katında
bulunan “Lambahane”, o yıla dek amacına uygun bir düzen ve disiplin içinde
kullanılır. Şöyle ki: devlet işletmesinin o günkü klasik kontrol mantığı ile
denetim altında tutulan Lambahane, madencilerin kafa lambalarının şarj edildiği
ve düzenli sıralar halinde asılı olarak bulundurulduğu büyükçe bir salondur.
Vardiya girişinde madenci, üzerinde
kendi kask numarasının yazılı bulunduğu şarj olmuş kafa lambasını kaskına
takarak galerilere girer. Hiçbir madenci, kendisine ait olmayan lambayı asla
almaz ve kullanmaz; o, bu bilinci almış bir kamu emekçisidir. Herkesin, mutlaka
kendisine ait olan lambayı kullanmasının, acil bir durumda, madene kimlerin girdiğinin,
galerilerde hangi sicil numaralı işçilerin bulunduğunu saptamanın ilk pratik yolu
olduğunu bilir.
Ocağın özelleştirilmesinden sonra,
bu basit kontrol mekanizması, yöneticilerin ve vardiya amirlerinin
ciddiyetsizliği, işlerin günü kurtarma mantığı ile aceleye getirilmesi, sadece
işin/işlerin görülmesi için yukarıdan aşağıya salt kar amaçlı bir anlayışın
yerleşmesi ile, giderek uygulanmaz olur.
Alelacele soyunan ve işe koşar
adımlarla başlamaya koşullandırılan madenci, lambası mavi yanan -şarj olmuş-
gözüne ilk ilişen lambayı arkadaşından önce kapma telaşındadır. Önceleri
sendika “hocası”nın onlara öğrettiği “üretim içinde rakip olacağınız, rekabet
edeceğiniz en son kişi, yanı başınızdaki kader arkadaşınızdır.” özlü sözü,
artık çoktan unutulmuştur. İşverenin ekmeğine yağ süren aynı yarış ocakta da
sürer. Bu, süreç içinde sendikacının da madencinin de içine düştüğü ölümcül
hata, işverenin kolay ve zahmetsiz yönetmesinin başlangıcıdır.
Ardı sıra gelen günlerde “işlerin
hemen bitirilmesi” kurgusu üzerinden aceleyle yapılan hızlı ve yoğun
çalışmalar, doğal olarak dağınık ve denetimsiz, esnek ve kuralsız, en kötüsü
güvencesiz bir üretim biçiminin de öngünü olmuştur. Devlet kurumu iken, çok da
kabul edilemeyecek düzeyde, işçi sağlığı ve iş güvenliğine uygun çalışma
koşullarında bir üretim yapılmamış olsa da, en azından 18 yaşından küçük
sigortasız işçi çalıştırılmıyordu. Bu doğru kural, 2009 sonrası hızla bozulmuş,
uygulanmaz olmuştur.
Son birkaç gün içinde görüşülen, çok
genç işçilerden kimilerinin, askere gitmezden önce bu madene girerek, “asker
ocağı”nda gerekli olacak olan parayı biriktirmeye çalışmasını, hatta çalışmayan
arkadaşlarıyla, “askerde çay parası bulamayacakları” konusunda nasıl dalga geçtiklerini
anlatması ibret vericiydi.
Eynes Madeni’nde, şimdilerde Ulusal
İstihdam Stratejisi adı altında yürürlüğe konulmuş bulunan post modern kölelik
uygulamasının en önemli madde başlığı olan “Esnek Çalışma” ile karşılaşmamız,
izini sürdüğümüz taşeron sisteminin en çarpıcı detaylarındandı. Çevre köylerden
gelen, özellikle evlenme derdine düşmüş, güçlü kollarından başka bir
avantajları olmayan işsiz gençler, sabahın çok erken saatlerinde, ocak
girişinin hemen önündeki geniş alanda öbekler halinde bekleşirler.
Görevliler, yüzlerine bakmaksızın
genç bedenlerde kazma sallayıp sallayamayacaklarının ölçütlerini aramaya
başlarlar. Trajedi burada da kalmaz; o gün, orada görevlinin gözüne girmeyi
başarabilmiş talihlilerden kimilerinin çalışabileceği, falanca galeride sadece
iki saatlik, filanca galeride sadece dört saatlik ya da beş saatlik iş vardır.
Durum böyle olunca, emekleyerek ilerleyecekleri tekinsiz dehlizlerde nasıl
soluk alıp vermeleri ve hareket etmeleri, ellerine tutuşturulan alet edavatı
hangi biçim ve yöntemle kullanacakları, omuz başında çalışan arkadaşının neden
kollamasının gerektiğine, yani işin tekniğinin öğretilmesine ayrılacak zaman
yoktur!
İLO ‘nun evrensel ölçütlerine göre,
diğer işyerlerinde olduğu gibi, maden ocaklarında da yapılması zorunlu olan “Acil
Eylem Planı”, “Yangın Tatbikatı” ve işyerinin koşullarına özgü lokal
uygulamalar gibi eğitim amaçlı hiçbir plan ve tatbikat, katliamın yaşandığı
madende yapılmamıştı.
Olağanüstü koşullarda, yeterli
donanıma sahip yaşamın sürdürülmesini olanak verecek kaçış ve çıkış yolları,
sığınma odaları yoktu. Alt yapı malzemeleri, elektrik aksamı, payandalar ve
eklentileri çok eskimişti, yetersizdi. Soma Linyitinin kendine özgü tutuşma
derecesinin düşüklüğü özelliğinden ötürü her an yangın ya da karbon monoksit
salımı olasılığı vardı. Bu yüzden, bundan önceki şirket “Yüksek Yoğunluklu
Riskli Ocak” saptaması ile bu madeni terk etmişti.
Özellikle elektrikli araç
kullanılması gerektiği halde, içerde karbon monoksit gazı saçan dizel araçlar
kullanılıyordu. Yaşamını yitiren madencilerin oksijen maskeleri yoktu. Ne
acıdır ki, oksijen maskeleri dışarıya çıkarılan cansız bedenlerin ağızlarına
alelacele takılıvermişti. Maskenin hortumunun diğer ucunda bir tüpün olmaması,
boşta sallanması trajikomiktir.
Aslında daha özelleştirme tarihinden
hemen sonra iş kazalarında patlama yaşanmıştır. 2002 yılından 2011 yılına kadar
kömür madenindeki iş cinayetlerini yüzde 40 artış göstermesinin nedenleri, genelde kar oranını, kazancı yükseltmeyi
amaçlayan özelleştirmenin, ucuz işçiliği, ucuz malzemeyi hedefleyen taşeronlaştırmanın
sonucu TTK bünyesinde çalışan işçi sayısının üçte bir oranında azalması, özelde
ise yukarıda sıraladığımız Eynez Madeni’ne özgü eskimişlik ve kalitesizliktir.
Soma-Eynez Toplu Katliamının
sorumluları, kuralsız, esnek ve güvencesiz çalıştırma koşulları nedeni ile
galerilerde çalıştırdıkları işçinin sayısını bile saptayamayanlardır… Çalıştırdığı, daha doğrusu ölümün üzerine sürdüğü işçi
sayısını bilmeyen, “işletmede her türlü önlem alınmıştı” diye açıklama
yapabilen, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaysa “ele avuca gelen bir
ihmale rastlanmamıştır.” diyebilen zihniyettir…
Onbeş yaşında çocuğun ölüm
haberi ile ilgili, araştırma yapmaksızın mevzuata aykırı bir durum olmadığını
açıklayan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’dır…
Soma-Eynez Toplu Katliamının
sorumluları, onca yazılı ve sözlü bildirime, ciddi uyarılara karşın,
Soma’da bu tür iş belalarından, ilkel çalışma şartlarından canını ve yakasını kurtarabilen işçilerin tedavisine ve bakımına dönük devlet tarafından yapılmış özel bir sağlık birimini öldür Allah kurmayanlar, kuramayanlar, hastanelerde yanık tedavi ünitesi açmayı gereksiz bir maliyet ve yük olarak görenlerdir.
Yürütme erki boyutunda: Katliamın faili, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yasasıyla, yer altı kaynaklarındaki alanları da özelleştirerek doymak bilmeyen holdinglere, kontrolsüz piyasalara peşkeş çeken, uyarılara ve bilimsel verilere karşın bu alandaki denetim yetkisini bağımsız emek ve meslek örgütlerine vermeyi reddeden hükümettir.
Soma’da bu tür iş belalarından, ilkel çalışma şartlarından canını ve yakasını kurtarabilen işçilerin tedavisine ve bakımına dönük devlet tarafından yapılmış özel bir sağlık birimini öldür Allah kurmayanlar, kuramayanlar, hastanelerde yanık tedavi ünitesi açmayı gereksiz bir maliyet ve yük olarak görenlerdir.
Yürütme erki boyutunda: Katliamın faili, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği yasasıyla, yer altı kaynaklarındaki alanları da özelleştirerek doymak bilmeyen holdinglere, kontrolsüz piyasalara peşkeş çeken, uyarılara ve bilimsel verilere karşın bu alandaki denetim yetkisini bağımsız emek ve meslek örgütlerine vermeyi reddeden hükümettir.
Soma-Eynez Toplu Katliamının
sorumlusu, daha önceki değişik madenlerde yaşanmış iş cinayetleri sonrasında,
“Güzel öldüler”, yetmedi “Bu mesleğin fıtratında ölüm vardır.” diyerek yeni
katliamları meşrulaştıran, hatta yeni cinayetlerin sosyal ve etik zeminlerini
hazırlayan, ilgili önergeyi altı ay boyunca gündeme almayan, geçtiğimiz sene dokuz iş cinayetinin yaşandığı Soma
madenleriyle ilgili önergeyi 2 hafta önce reddeden AKP hükümetidir.
Taşeron çalıştırmayı yasaklamayan, madenleri yeniden kamulaştırmayan, iş güvenliği yasasını çöpe atıp tüm denetim yetkisini, başta TMMOB, TTB gibi emek ve meslek örgütlerine vermeyenler, yeni katliamlar için yola devam ettiklerini ilan etmiş bulunmaktadır. Bu anlamda Soma’da yaşanan bir doğal afet olamaz.
Taşeron çalıştırmayı yasaklamayan, madenleri yeniden kamulaştırmayan, iş güvenliği yasasını çöpe atıp tüm denetim yetkisini, başta TMMOB, TTB gibi emek ve meslek örgütlerine vermeyenler, yeni katliamlar için yola devam ettiklerini ilan etmiş bulunmaktadır. Bu anlamda Soma’da yaşanan bir doğal afet olamaz.
"Kaza" ve "Takdir-i İlahi" safsatası ile geçiştirmeye çalıştıkları sosyoekonomik gerçeklik, göz göre göre davetiye çıkarılan bir toplu iş cinayeti, resmen ilan edilmemiş, ama bizzat devlet erkinin olanakları ile, karapropaganda yöntemleri ve ince manipülasyonlarla üzeri örtülmeye çalışılan toplu bir katliamdır.
Bu katliamın faili özelleştirme ve
taşeronlaştırma politikalarını hayata geçiren, burjuvazinin ahırı parlamentonun
baş yakanı, bakanları, bakmayanları, uzaktan bakanları, ihale tüccarları ve
dahi tavuk hırsızlarıdır.
Bilineni yinelemek, tüm açıklığı ve sarsıcılığı ile ortalık
yerde duran sefil ve hoyrat manzarayı farklı ifade biçimleriyle birbirimize
anlatıp durmak, siyaset ve toplum bilimi açısından tek başına bir şey ifade
etmemektedir. Tarih sınıf mücadelelerinin tarihiyse, işçi sınıfının nihai hedefi
meşruiyet sınırları içinde hapsolmuş tekdüzeliği (fasit daireyi) elbette inkar
edecektir. Üzerinde büyüyüp, ekmeğini yediğimiz, suyunu içtiğimiz toprakların
omuzlarımıza yüklediği görev ve sorumlulukları, hiçbirimizin yaldızlı ve
duygusal lafızlarla, itibarsızlaştırmaya ve geleceksizleştirmeye hakkı yoktur.
O zaman, aslolan elbette insanına ve insan emeğine karşı
sorumluluk sahibi herkesin, bulunulan mahallerde birlikte dayanışma bilincini
güçlendirmek, bu siyahi ruhun, insan haklarının ve evrensel değerlerin gereği
mücadele etmek, var olan gerçekleri anlatmayı (her aracı ve olanağı kullanarak)
yaygınlaştırmaktır.
DİSK ve DİSK’e bağlı sendikalar, KESK, TMMOB, TTB ve diğer işçi ve emek dostları, işçi katillerini affetmemek, unutmamak ve hesap sormak için mücadeleyi, her daim ve her alanda yükselteceklerdir. Sıkılan onca basınçlı sular, kimyasal gazlar, malum "cuma hutbe"lerindeki timsah gözyaşları ve aşağılık resmi demagojiler, yaşanan ve yaşanmakta olan toplumsal gerçekleri ülkemiz insanlarına ve de kamuoyuna duyurmamıza engel olamayacaktır.
DİSK ve DİSK’e bağlı sendikalar, KESK, TMMOB, TTB ve diğer işçi ve emek dostları, işçi katillerini affetmemek, unutmamak ve hesap sormak için mücadeleyi, her daim ve her alanda yükselteceklerdir. Sıkılan onca basınçlı sular, kimyasal gazlar, malum "cuma hutbe"lerindeki timsah gözyaşları ve aşağılık resmi demagojiler, yaşanan ve yaşanmakta olan toplumsal gerçekleri ülkemiz insanlarına ve de kamuoyuna duyurmamıza engel olamayacaktır.
Eynez Canavarı’nın hala kesif ve
ağır bir karbon kokusunun geldiği, dumanların yükseldiği karanlık ağzında, üç
gündür aç, susuz, uykusuz hüzünle, ama inatla bekleyen Emine ana, bağrına vura
vura, bunca yazının özetini özetliyordu:
“ NEDEN DÜŞÜNMEDİLER? ” , “ ÇARESİ YOK MUYDU? ”
KAHROLSUN VAHŞİ KAPİTALİZMİN TAŞERON SİSTEMİ.
YAŞASIN İNSAN EMEĞİ… YAŞASIN EMEKÇİ HALKIMIZ.
“ NEDEN DÜŞÜNMEDİLER? ” , “ ÇARESİ YOK MUYDU? ”
KAHROLSUN VAHŞİ KAPİTALİZMİN TAŞERON SİSTEMİ.
YAŞASIN İNSAN EMEĞİ… YAŞASIN EMEKÇİ HALKIMIZ.
Hasan Oğuz Bilgen, 16.05.2014,
Soma-EYNEZ